9. Monitoring en effectmeting

9.1 Inleiding

Vanwege de lange horizon en het onvoorspelbare karakter van (veranderingen aan) systemen is het voor transitievraagstukken bij uitstek relevant om effecten van interventies te monitoren en (tussentijds) te evalueren. Daarmee wordt kennis opgedaan over de mogelijke effecten van de manier waarop is ingegrepen, welke direct terug kan worden gevoerd in het proces, om zo iteratieve doorontwikkeling en bijsturing te ondersteunen. Interventies vinden vaak plaats in een onzekere, complexe en dynamische omgeving, waarbij de uiteindelijke effecten ook afhankelijk zijn van andere factoren en systemen, zoals doorbraken en innovaties in het buitenland. Het is daarom belangrijk om al tijdens de interventie inzicht te krijgen in de veranderingen (de richting, snelheid, en impact). Hoewel deze metingen voornamelijk tijdens en na een interventie plaatsvinden, is het heel belangrijk om over monitoring en effectmetingen (M&E) vooral vóór de start van het project na te denken. Voor de juiste monitoring en effectmeting is het belangrijk om een helder en eenduidig beeld te hebben van de einddoelen, de juiste indicatoren hiervoor te selecteren en ontwikkelen, en de methoden hierop aan te laten sluiten. Hiermee ontwikkel je inzicht in het verloop van het project en de onzekerheden die daarbij horen. Vanwege het complexe en dynamische karakter van transitievraagstukken moet het op basis van de voortgang mogelijk zijn om de adaptieve aanpak, inclusief beleidsmix en methoden tijdens het proces bij te sturen.

KEM’s in deze categorie helpen om het proces te monitoren, de effecten en bijdrage van interventies te meten en de impact op het systeem te monitoren. Ze leveren daarmee belangrijke informatie om de interventie gedurende het traject bij te sturen. Daarnaast is het belangrijk dat de M&E transparant zijn, en daarbij bijdragen aan het behouden en vergroten van draagvlak en betrokkenheid. In dit hoofdstuk schetsen we een beeld van verschillende KEM’s die kunnen worden ingezet binnen missiegedreven transities om de voortgang en effecten te meten. We bespreken verschillende doelgerichte en lerende KEM’s, en identificeren de belangrijkste uitdagingen voor deze methoden. De KEM’s in deze categorie beantwoorden vragen als: hoe kunnen we de effecten van een interventie op het gehele systeem, op korte en op lange termijn, meten en analyseren? Hoe krijgen we ook de onvoorspelbare en onbedoelde effecten en dynamieken in beeld? Hoe kunnen we analyseren welke waarde er door de interventies en veranderingen is gecreëerd? Welke interventies en instrumenten werken wanneer wel/niet en onder welke voorwaarden?